Życie z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego (SPD) w dorosłości to nieustanne balansowanie na linie, gdzie każdy dźwięk, zapach czy dotyk może wywołać lawinę nieoczekiwanych reakcji. To nie tylko kłopot z głośnymi dźwiękami czy nieprzyjemnymi fakturami ubrań, ale również głęboko zakorzenione schematy emocjonalne, które kształtują sposób, w jaki odczuwamy i reagujemy na świat. Często te schematy, wykształcone na bazie wczesnych doświadczeń, są nieświadome, ale mają ogromny wpływ na nasze codzienne funkcjonowanie, relacje i samopoczucie. Rozumienie tych powiązań jest kluczowe, zwłaszcza w kontekście terapii schematów, która oferuje narzędzia do identyfikacji i modyfikacji dysfunkcjonalnych wzorców.
Deprywacja Emocjonalna: Poczucie Braku Spełnienia Potrzeb
Jednym z najczęściej spotykanych schematów emocjonalnych u dorosłych z SPD jest deprywacja emocjonalna. Osoby z tym schematem często czują się niezrozumiane, niedoceniane, a nawet nieważne w relacjach z innymi. Mogą mieć wrażenie, że ich potrzeby emocjonalne są stale ignorowane lub pomijane. Dlaczego ten schemat jest tak powszechny u osób z SPD? Często wynika to z wczesnych doświadczeń, w których ich wrażliwość sensoryczna nie była rozumiana lub akceptowana przez otoczenie. Wyobraźmy sobie dziecko, które reaguje panicznie na metkę w ubraniu lub głośny dźwięk suszarki. Jeśli rodzice to bagatelizują lub karcą dziecko za przesadę, dziecko może zacząć internalizować przekonanie, że jego potrzeby są nieważne i że nie zasługuje na wsparcie emocjonalne. Z czasem to przekonanie przekształca się w głęboko zakorzeniony schemat deprywacji emocjonalnej.
W dorosłym życiu, osoby z SPD i schematem deprywacji emocjonalnej mogą mieć trudności z wyrażaniem swoich potrzeb, obawiając się odrzucenia lub niezrozumienia. Mogą unikać bliskich relacji, czując, że i tak nikt nie będzie w stanie ich zrozumieć i spełnić ich potrzeb emocjonalnych. Ten brak bliskości i wsparcia emocjonalnego może dodatkowo nasilać ich trudności z przetwarzaniem sensorycznym, prowadząc do jeszcze większego poczucia izolacji i samotności.
Opuszczenie/Niestabilność: Lęk Przed Odrzuceniem i Utratą
Schemat opuszczenia/niestabilności wiąże się z głębokim przekonaniem, że osoby bliskie są niestabilne, niedostępne emocjonalnie, lub że wkrótce umrą, porzucą nas, lub odejdą. Osoby z tym schematem żyją w ciągłym lęku przed utratą ważnych relacji. U dorosłych z SPD ten schemat może być szczególnie silny, ponieważ ich trudności z przetwarzaniem sensorycznym mogą wpływać na ich relacje z innymi. Na przykład, ktoś, kto jest nadwrażliwy na dotyk, może unikać bliskości fizycznej, co może być interpretowane przez partnera jako brak zainteresowania lub odrzucenie. Ponadto, nagłe reakcje sensoryczne, takie jak wybuch złości spowodowany przeciążeniem sensorycznym, mogą być trudne do zrozumienia dla osób, które nie doświadczają SPD, co może prowadzić do konfliktów i poczucia niestabilności w relacji. Ten lęk przed odrzuceniem może powodować, że osoby z SPD i schematem opuszczenia/niestabilności nadmiernie kontrolują swoje otoczenie i relacje, aby zapobiec potencjalnej utracie. Może to objawiać się np. przesadną dbałością o porządek w domu (aby uniknąć nieprzyjemnych bodźców wizualnych) lub nadmierną uległością w relacjach (aby uniknąć konfliktu i odrzucenia). Jednak te strategie radzenia sobie często są nieskuteczne i mogą prowadzić do jeszcze większego stresu i niezadowolenia.
Wrogość/Ograniczenia: Przekonanie o Własnej Niedoskonałości i Niezdolności
Schemat wrogości/ograniczeń charakteryzuje się przekonaniem o własnej niedoskonałości, niezdolności i beznadziejności. Osoby z tym schematem często wierzą, że są gorsze od innych, nieudolne i nie zasługują na szczęście. W przypadku osób z SPD, ten schemat może wynikać z doświadczeń związanych z trudnościami w funkcjonowaniu w świecie zaprojektowanym dla osób bez zaburzeń sensorycznych. Częste niepowodzenia w sytuacjach, które dla innych są proste (np. robienie zakupów w zatłoczonym sklepie, uczestniczenie w spotkaniu towarzyskim), mogą prowadzić do przekonania o własnej niekompetencji i beznadziejności. Dodatkowo, negatywne komentarze ze strony otoczenia (Jesteś zbyt wrażliwy, Przesadzasz) mogą wzmacniać to przekonanie. Osoby z SPD i schematem wrogości/ograniczeń mogą unikać wyzwań i nowych doświadczeń, obawiając się porażki i potwierdzenia własnej niedoskonałości. Mogą również mieć trudności z akceptacją siebie i swoich ograniczeń, co prowadzi do chronicznego poczucia niezadowolenia i niskiej samooceny. To z kolei może utrudniać poszukiwanie pomocy i wsparcia, ponieważ wierzą, że i tak nic nie da się zrobić.
Nadmierna Kontrola/Inhibicja: Przesadna Potrzeba Kontrolowania Otoczenia
Osoby z schematem nadmiernej kontroli/inhibicji odczuwają silną potrzebę kontrolowania siebie i otoczenia, aby uniknąć błędów, katastrof lub utraty kontroli nad emocjami. W kontekście SPD, ten schemat może przejawiać się jako próba zminimalizowania narażenia na bodźce sensoryczne, które wywołują nieprzyjemne reakcje. Na przykład, ktoś, kto jest nadwrażliwy na dźwięki, może unikać zatłoczonych miejsc, nosić zatyczki do uszu lub słuchawki z muzyką redukującą szumy. Mogą również mieć rygorystyczne rutyny i nawyki, które pomagają im przewidzieć i kontrolować swoje otoczenie. Choć te strategie mogą być pomocne w krótkotrwałym radzeniu sobie z przeciążeniem sensorycznym, na dłuższą metę mogą prowadzić do izolacji, ograniczenia spontaniczności i poczucia uwięzienia. Nadmierna kontrola może również utrudniać nawiązywanie bliskich relacji, ponieważ osoby z tym schematem mogą mieć trudności z zaufaniem innym i oddaniem kontroli.
Uległość: Tłumienie Własnych Potrzeb na Rzecz Innych
Schemat uległości polega na tłumieniu własnych potrzeb i pragnień, aby zadowolić innych i uniknąć konfliktu lub odrzucenia. Osoby z tym schematem często stawiają potrzeby innych ponad swoje własne, nawet kosztem własnego zdrowia i samopoczucia. W przypadku osób z SPD, ten schemat może wynikać z poczucia winy lub wstydu związanego z ich trudnościami sensorycznymi. Mogą czuć, że są obciążeniem dla innych i że muszą się dostosować do oczekiwań otoczenia, nawet jeśli oznacza to narażanie się na nieprzyjemne bodźce sensoryczne. Na przykład, ktoś, kto jest nadwrażliwy na zapachy, może zgodzić się na udział w przyjęciu, nawet jeśli wie, że obecność silnych perfum i zapachów jedzenia spowoduje u niego dyskomfort i przeciążenie sensoryczne. Długotrwałe tłumienie własnych potrzeb może prowadzić do chronicznego stresu, zmęczenia i poczucia niezadowolenia. Może również nasilać trudności z przetwarzaniem sensorycznym, ponieważ osoby z tym schematem często ignorują sygnały płynące z ciała, dopóki nie osiągną punktu krytycznego.
Nadmierne Standardy/Krytycyzm: Perfekcjonizm i Samokrytyka
Schemat nadmiernych standardów/krytycyzmu charakteryzuje się dążeniem do perfekcji i surową samokrytyką. Osoby z tym schematem stawiają sobie nierealistyczne wymagania i karzą się za najmniejsze błędy. W kontekście SPD, ten schemat może wynikać z potrzeby kompensowania trudności sensorycznych poprzez osiąganie sukcesów w innych dziedzinach. Na przykład, ktoś, kto ma trudności z koncentracją z powodu nadwrażliwości na dźwięki, może obsesyjnie dążyć do perfekcji w pracy lub nauce, aby udowodnić swoją wartość i zrekompensować swoje trudności sensoryczne. Jednak to dążenie do perfekcji często prowadzi do chronicznego stresu, wypalenia i poczucia niezadowolenia. Dodatkowo, osoby z SPD i schematem nadmiernych standardów/krytycyzmu mogą być bardzo krytyczne wobec siebie, obwiniając się za swoje trudności sensoryczne i postrzegając je jako oznakę słabości lub niekompetencji. To samokrytyczne podejście może utrudniać akceptację siebie i poszukiwanie wsparcia.
, Nie
Rozpoznanie i zrozumienie schematów emocjonalnych, które towarzyszą zaburzeniom przetwarzania sensorycznego, to pierwszy krok do poprawy jakości życia. Terapia schematów oferuje skuteczne narzędzia do identyfikacji tych dysfunkcjonalnych wzorców i modyfikacji ich, pozwalając na budowanie bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie ze stresem i trudnościami sensorycznymi. Pamiętajmy, że wrażliwość sensoryczna nie jest wadą, a jedynie inną formą doświadczania świata. Kluczem jest akceptacja siebie i poszukiwanie wsparcia, które pomoże nam w pełni wykorzystać nasz potencjał i cieszyć się życiem pomimo trudności.
